Beslenebilmemiz için gezegenimiz üzerindeki doğal ortamda zaten muhteşem bir ekolojik döngü var. Biz ise bu döngüye değer vererek üretim yaptığımız sürece meyvelerini toplamaya devam edeceğiz. Bir yandan da gelişen teknolojiler sayesinde tarım için daha önceleri aklımıza ve hayalimize gelmeyecek ortam ve koşullarda. Toprak bile olmadan bitkisel üretim gerçekleştirmeye çoktan başladık.
Uzayda Neden Tarım Yapılır?
”Yer çekiminin çok az olduğu bir ortamda nasıl tarım yapılabilir?”
Bu soru uzun yıllardır SpaceX, Virgin Orbit ve Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi (NASA) gibi uzay kurumlarının önemli projelerine yön vermiştir. Çünkü bir araştırma için uzaya gönderilen astronotların bir öğünlük yemekleri bile 7500 doların üstünde bir fiyata mal olmaktadır. Uzay görevlerine kaç astronot gönderildiğini ve bu astronotların ne kadar süre uzayda bırakıldığını hesaba dahil edince ortaya çok büyük bir mali yük çıkıyordu ve bu durum projelerin sürdürülebilirliğini büyük ölçüde etkiliyordu. Bu yüzden uzay daireleri tarafından “uzayda tarım” (space farming) projeleri öne sürüldü.
Uzayda Tarım Projeleri Nasıl Yürütülüyor?
Yetiştirilecek bitkilere ve uzay koşullarına bağlı olarak Uluslararası Uzay İstasyonunda (ISS) uzaya gönderilen mekiklerde topraksız tarım uygulamaları yürütülmektedir. Topraksız tarım uygulamalarında bitkilerin ihtiyacı olan besinler sıvılaştırılmış gübreler ile sağlanmaktadır. Bu uygulamalarda bitki kökleri su kültürlerinde yetiştirilebildiği gibi sadece ışık yardımı ile havada da durdurulabilmektedir.
Uzayda, su kültürlerinde bitkilerin kökü yetiştirilemeyeceğinden ışık yardımı ile kökler havada tutulmaktadır. Bitkilerin köklerinin ne tarafa uzayacağı uzay mekiğinin hareket doğrultusuna ve ışık kaynağının yönüne bağlıdır. Bitkilerin ihtiyacı olan besinler ise astronotların idrarları ile karşılanmaktadır. Aşağıdaki videoda uzayda tarım uygulamaları ile ilgili daha detaylı bilgilere ulaşabilirsiniz. (Videonun 6 dakika 20. saniyesinden sonra Euronews’in “Destination Mars” isimli programı başlamaktadır.)
Ay’da Tarım Yapılabilir mi?
Toprağa bağlı tarım uygulamalarında toprağın besin ögeleri açısından zengin olması çok önemlidir. Bunun için toprakta ayrıştırıcı ve dönüştürücü bakteriler olması gerekmektedir. Ancak Ay’da oksijen olmadığından bu bakteriler yaşayamaz. Ayrıca bitki kökleriyle simbiyotik bir ilişki kurarak bitkinin kök sisteminin gelişmesini ve ihtiyacı olan fosfat, nitrojen ve su gibi mikro besin ögelerine ulaşmasını sağlayan mantarlar da bulunmaz. Bu tip simbiyotik ilişki kurabilen mantarlara mikoriza ismi verilir. Kelime, ”mantar-kök” anlamına gelir ve bitkilerin yaklaşık %95’inde bulunur.
Mikoriza tipi bir mantarın, bitkinin kökü ile simbiyotik bir ilişki kurması, bitkinin kökünden dışarı strigolakton (strigolactone) olarak bilinen bir fitohormonun eksudasyonuna, yani gözeneklerden atılmasına bağlıdır. Strigolakton, uzun yıllardır parazit (asalak) bitkiler için çimlenmeyi uyarıcı bir hormon olarak biliniyordu ancak son birkaç yıldır bu tanım değişti ve bitkinin beslenmesi için çok yararlı bir hormon olduğu anlaşıldı.
Zürih Üniversitesinden Lorenzo Borghi ve Lucerne Uygulamalı Bilimler ve Sanat Üniversitesinden Marcel Egli’nin başkanlığında kurulan bir araştırma grubu, sentetik olarak strigolakton üreterek Ay yüzeyinde tarım yapmak için bir çalışma yürütüyor. Lorenzo Borghi, araştırma ile ilgili olarak şunları söyledi:
Uzayın zorlayıcı koşullarında domates ya da patates gibi ürünler yetiştirebilmek için, bir mikoriza formuna ihtiyacınız vardır. Bizim buluşumuz Dünya’da yetiştirdiğimiz bitkileri uzayda da başarılı bir şekilde yetiştirmek için bir yol açmış olabilir.
Eskiden toprak olmadan bir tarım düşünülemezken artık Türkiye’de de gelişen teknolojiler ile birlikte dikey tarım uygulamaları kullanılmaya başlandı. Tüm dünya’da olduğu gibi ülkemizde özellikle sebzelerin daha kontrollü bir biçimde bitki için optimum koşullar sağlayarak topraksız yetiştirmek mümkün. 2019 Hamdi Ulukaya Girişimcisi de seçilen ForFarming bu konuda çalışmalar yürüten girişimlerden biri. Ancak şunu da biliyoruz ki Mezopotamya olarak adlandırılan ve toprak alanı ve verimliliği açısından Dünya’nın tarımsal faaliyetler yürütülebilmesi açısından en avantajlı sayılı bölgelerinden birindeyiz ve hali hazırda kullandığımız atalarımızdan kalan geleneksel üretim yöntemleri ve kadim bilginin kaybolmadan, bu bilgilerin ışığında üretimin sürdürülebilir olması son derece önemli.
Evrim Ağacının hazılamış olduğu yazının kaynağını görüntülemek için tıklayın.
Bambaşka bir konu ve oldukça ilgi çekici.. böylesine farklı düşünüp değişik pencerelerden bakabilmek adına çok güzel bir yazı olmuş. Bana The Martian (Marslı) filmini hatırlattı ki marsta astronot patates yetiştirmeyi başarmıştı. Emeğinize sağlık.