Gıdanın Yolculuğunda Aracılar
Türkiye Ziraat Odaları Birliği’nin yani “tzob” araştırmalarına göre tarım üreticileri senelerdir, ürünlerini düşük fiyattan sattıklarından, kimi zaman satamadıklarından şikayet etti. Bazısı ise maliyetini karşılamadığı için mahsulü tarlada bıraktı, duruma isyan edip ürününü sokağa döktü. Öte yandan tüketiciler ise meyve-sebze fiyatlarının yüksekliğinden ve markete gelene kadar olan süreçte fiyatın katlanmasından şikayetçi.
Fiyatlardaki uçurumla ilgili her kesim birbirini suçluyor, aracılar ortadan kaldırılırsa bu uçurumun azalacağını düşünenlerin sayısı ise azımsanmayacak kadar çok. ama hala şu soruya en net yanıt verilemiyor: ürünün tarla ve market arasındaki yolculuğunda fiyatların katlanmasına sebep kim? kimdir bu “aracılar” ve fiyatların katlanmasından ne kadar sorumlular?
Neden?
Nisan ayında türkiye ziraat odaları birliği’nin (tzob) “üretici market fiyatlarında nisan ayı” raporuna göre, kuru soğan başta olmak üzere elma, kuru kayısı ve patlıcan ürünlerinde üretici-tüketici arasındaki fiyat farkı %165-%600’lere kadar çıktı.
Gastronomika ve 140journos editörleri olarak tzob raporunda görülen bu uçurumlardan yola çıktı. Nisan ayında tarladan-markete fiyat farkının en yüksek olduğu kuru soğanın üretim maliyetlerine biraz daha yakından bakmak üzere istanbul silivri’ye bağlı kadıköy mahallesi’ndeki kuru soğan üreticileriyle görüştük.
Görüştüğümüz kadıköylü soğan üreticileri son yıllarda piyasaya karşı çok daha kırılganlar. emeklerinin karşılığını alamadıklarını düşündükleri için tarlalarının bir kısmını ekmeyi bırakmışlar. çiftçiler büyük üreticilerle yarışamadıkları, verilen fiyatlar üretim maliyetlerini kurtarmadığı için hallere ürün gönderemediklerini ve üretim alanlarını küçültmek zorunda kaldıklarını belirtiyorlar.
Tarım ürünlerinin üreticiden çıktıktan sonraki süreçte uğradığı durakları ve kesilen vergileri ise şöyle özetleyebiliriz:
komisyoncu: toptancı halinde ürünü komisyon karşılığında satan kişi.
sevkiyatçı: komisyoncudan aldığı ürünü başka toptancı hallerindeki komisyonculara göndererek komisyon bedeli karşılığında sattıran kişi.
komisyon: komisyoncunun yapılan satıştan max %8 oranında keserek elde ettiği kazançtır.
komisyon kdv’si: komisyoncunun, komisyonundan %18 oranında keserek devlete ödediği vergidir.
navlun: ürünün nakliyat bedelidir.
navlun kdv’si: nakliyat bedelinin %18’i oranında alınan vergidir.
bağkur: üreticiden kesilen %1’lik vergidir. bazı durumlarda muafiyeti mevcuttur.
stopaj: üreticiden tescilli ürünü üzerinden %2 oranında kesilen gelir vergisidir. eğer ürün tescil ettirilmezse bu oran %4 e çıkar.
hal rüsumu: belediye veya işletmelere ödenen %1’lik meblağdır. önceden üreticiden alınan bu miktar artık satıcıdan tahsil edilir.
özellikle büyük şehirlerde marketten alınan tarım ürününün arada 5 farklı yere daha konuk olduğunu üzerine binen vergi, komisyon ve masraflarla birlikte fiyatların katlandığını görüyoruz.